HENDAIA

Kokapen pribilegiatuduna, alde batean Bidasoa ibaia, Txingudi badia eta, oro har, Iberiako penintsula dituela, eta bestean hondartza luzea, Abbadia Parkea eta Europako kontinentea dituela, Hendaia betidanik pasabide garrantzitsua izan da.

GERTAERA HISTORIKOAK

Urruñako herrixka XII. mendean sartu zen historian, bertan Santiagoko bidea egiten zuten erromesentzako ospitale bat zegoelako. Bertako biztanleak batez ere itsasora begira bizi ziren, arrantzan, ontzigintzan nahiz kortsario gisa (jarduera honek XIX.a arte iraun baitzuen), baina batez ere balearen arrantzan.

Bestalde, bere kokapena zela-eta, askotan aldameneko Hondarribiari eraso egiteko erabili izan da, nazio askotako militarren aldetik. Guda askotxo ezagutu ostean, Iraultzaren eta Napoleonen ondoren hondatuta geratu zen.

Berpizkundea XIX. erdialdean etorri zitzaion, turismoaren garapenak lagundurik. Azkenik, 1940ko urriaren 23an, bertako tren geltokian Hitler eta Franko diktadoreen arteko elkarrizketa ospetsua izan zen. Gaur egun, turismoaren urrezko garaietara itzultzeko ahaleginetan ari den herria XVI. mendekoa da eta suntsipen eta erreforma franko ezagutu ditu; barrualdea lapurtar estilokoa da, nabe bakarra eta gizonentzako galeriak dituela. Sarreraren eskuinaldean bataio-ponte bitxia topatuko dugu, eta kanpoaldean bere sinboloen misterioa gorde duen harrizko gurutzea.

Bidasoaren gaineko balkoi moduko Rue des Pécheurs delakoan, Pierre Loti idazlearen Baker Etxea geratzen zaigu. Hemendik aurrera, ibilera zoragarrian Bidasoaren gainetik goazela, jaisten hasiko gara. Lehenbizi ibaia eta badia balkoi natural moduko batetik ikusten joango gara, eta jaitsi ahala, gero eta gertuago, baina beti eder.

TXINGUDIKO BADIA

Txingudi Euskal Herri eta Kantauri osoko hezegunerik garrantzitsuenetakoa da. Hegazti mota ugarik (belatzek, kaioek, usapalek...) negua igarotzeko aukeratu ohi dute badia hau, eta beste batzuek (lertxunek, enarek, arranoek...) igarobide gisa erabiltzen dute, Txingudi paradisu ornitologiko izugarria bihurtuz. Esandakoa, Hondarribia ederra atzean dugula, ur gaineko sekulako paseoa.

Tamalez, inguruan hainbeste jende bizi denez, eta normalean ekologiaren gainetik interes turistikoak jartzen direnez (kirol-portu berria esaterako), ekosistema garrantzitsu honen bizi-iraupena ez dago ziurtaturik.

ONDARRAITZ HONDARTZA

Hendaiakoa Euskal Herriko hondar fineko hondartzarik luzeena dugu, guztira 3 km ditu-eta. Era berean politenetakoa ere bada, bertatik ezkerraldean Hondarribi aldea eta eskuinaldean Santa Ana muturra eta “Dunba” ikusgarriak behatu ditzakegulako. Hondartzaren erdian antzinako Kasino neo-arabiar ikusgarria dugu.

ABBADIA PARKE NATURALA

Antonie Abbadia (1810-1897) hendaiar abenturazale, zientzialari eta euskaltzaleak (“Zazpiak Bat” leloa berarena da), aita euskalduna eta ama irlandarra zituen. Bera ere Dublinen jaio zen. Lehenbizi Urruñan, 1853an, eta gero beste leku askotan ospatutako lehen Euskal Jaiak berak antolatu zituen; gero, lurralde asko esploratu eta ikertu zituen, eta azkenik, bere izena daraman gaztelua eraikiarazi zuen.

Gaztelua lan neogotikoa da, erdi aroko gotorleku-jauregietan, Loirako gazteluetan eta ingeles jauregietan oinarritua, eta gaur egun, astronomia-behatokiaren funtzioa betetzen du. Jauregia izen bereko parkearen erdian dago, Hendaiako Hondartzaren eta Loiako Badiatxoaren artean, tartean Santa Ana muturra eta “Dunbak” edo “Bi Bikiak” bilduz, eta sarrera dohainik da.

Hemendik aurrera, parke handi, dotore eta atsegin honetan barrena paseatuz, itsasoraino, Santa Ana muturreraino hurbiltzea merezi du, bertatik ozeanoaren gaineko bistak eder-ederrak baitira. Ondoan, Pirinioen amaiera eta kostaldearen atzerapena adierazten duten ur gaineko bi haitz handi horiek ditugu, “Dunbak” edo “Bi Bikiak”.

Kondairak dioenez, Jentilek, habaila batez lagundurik, haitz horiek jaurti zituzten, Baionako Katedrala suntsitu asmoz, baina bekorotz batean labainduz, oreka galdu eta haitzak Hendaiaraino iritsi ziren, “Dunba Zabala” eta “Dunba Luzie” izenak hartuz. Beste bertsio batzuek zera diote: Jaungorri pirinioarrak, gose zelako haserre, Aiako Harritik bota zituela, Jentilen hilobia markatzen dutela...

Santa Ana muturraren eskuinaldean Loia badiatxoa daukagu, bere barnean hondartzatxo edo kala basati samarra gordetzen duena. Parkea egunero dago zabalik, 15-18 artean, eta uztail-abuztuan, 10-13 eta 15-19 ordu bitartean.

DONIBANE LOHITZUNE

Urdazuri ibaiaren bokaleko lur-mutur batean kokaturik, Sokoa eta Zibururekin badia bat osatzen duen herri hau Lapurdi kostaldeko herririk koloretsu, animatu eta politenetakoa da, eta horrenbestez turistikoenetakoa ere bai.

HISTORIAN ATZERA JOZ

Donibane Lohitzune, erdi aroan Santiago Bidea egiten zuten erromesen ospitale izan zen, eta hortik hasita, geroz eta garrantzi gehiago hartu zuen. XV. mendeaz geroztik, aldiz, Ternuako bakailaoarentzako portu garrantzitsu bihurtu zen. Izan ere, lehenbizi balearen edo bakailaoaren arrantzan aritzeagatik, eta gero kortsarioen jatorri izateagatik, Donibane Lohitzuneren historia beti itsasoarekin lotua egon da.

Itsas merkataritzaren garaian, Haraneder, Xiban eta Hetchepare kortsario ospetsuek “sugegorri-habia” bihurtu zuten kostalde hau, Lapurdi gehiena beren eskuetan zuten ingelesen hitzetan. Nafarren eta espainiarren erasoak jasan behar izan zituen, eta azken horiek 1558an eragindako sutetik Ezkerraenea etxea bakarrik salbatu ahal izan zen.

XVII.ean bere oparotasun garairik onena etorriko da, eta 1660an, hiria betiko markatu zuen gertakizun bat burutu zen: Louis XIV. (“Eguzki-Erregea” izango zena) eta Maria Teresa de Austria infanta espainiarraren arteko ezkontza.

Bestalde, itsasoak ere hainbat ezbehar ekarriko dizkio, olatuen erasoek hiriaren erdia baino gehiago suntsitu baitzuten. Azkenean, XVIII.ean egindako lanei esker sostengatu ahal izan zituzten bertako etxeak.

IKUSTEKOAK

Hiriaren bisitaldia hasteko lekurik onena Turismo Bulegoa da, Ziburutik gatozela ezkerretara. Honen alboan arrantza-portua dugu, eta atzean Ziburu, osotasun paregabean.

Kale bat harantzago Louis XIV. Enparantza animatua dago, erdian kiosko ikusgarria duela. Bertako Mokoenia Jauregian ostatu hartu zuen Frantziako errege izango zenak, ezkontze garaian, eta hortik datorkio izena plazari. Udan goiz eta arratsaldez bisita daiteke, igande goizetan izan ezik (helduen sarrera 25 libera). Alboan 1635.eko Herriko Etxea dugu. Iraultza garaian etxarte hori gillotinaren “egoitza” izan zen.

Plazaren eskuinaldean oinezkoentzako Rue Gambetta abiatzen da, giro handikoa eta dendaz betea. Oroigarriren bat erosteko leku egokia duzue. Karrikaren erdialdean gutxi gorabehera, Saint Jean Baptiste Eliza dugu, lehenbizi erromanikoa eta gero gotikoa. 1649an handitu egin zuten. Barrualdea ederra da, eta besteak beste, gizonezkoentzako galeriak, organoa, erretaula barrokoa eta egur landuzko sabaia nabarmentzen dira.

Bertan egin zuten ezkontza ospetsu hura, eta ohartzen bazarete, sarrera nagusiaren eskuinaldean ezkontza burutzeko erabili zen atea adreiluz estalita dago. Sakristian Erregeak utzitako oroigarriak daude.

Gambettarekiko perpendikularrean edo paraleloan, beste kale tipiko eta animatu batzuk ere aurkituko ditugu: Garat, Etchegaray, Rue du Midi... Louis XIV.aren Plazara itzuliz, esaterako, eskuineko aldean Rue de la République txikia dugu, eta bertako jatetxeen artean 17.ean lehen aipatutako Ezkerraenea Etxea dugu, 1558ko sutean salbatu zen bakarra.

Puntu honetan zera proposatzen dizuegu, plaza zeharkatu eta abiapuntu izan dugun Portua Infantaren Kaitik inguratzen hastea. Bertan Haraneder edo Joanoenia Etxea dugu, “Infantaren Etxea”, ezkondu aurretik Maria Teresak bertan ostatu hartu zuelako.

Eraikinaren atzealdean, Mazarin kalean, Grevin Museoa dugu, Donibaneko hainbat pertsonaia eta gertakari aurkezten dizkigun Argizari-Museoa (errege-erreginen arteko ezkontza ere bai noski). Zabalik: apiriletik urrira, 10-12 eta 14-18:30 ordu bitartean (uztaila eta abuztuan 14-20). Asteburuetan eta eskolako opor garaian, 14etatik 18etara. Urtean zehar, erreserbatuz gero bakarrik (taldeek). Sarrera: Helduek 35 libera, umeek 17´5.

Kalearen 2.ean Granga Baïta Etxea aurkituko dugu, hots, Wellington Jeneralak kuartel nagusia kokatu zueneko etxea. Kaleak XVII.-XVIII.eko beste eraikin interesgarri batzuk ere baditu.

Kaira itzuliz, handik gutxira Itsasargira iritsiko gara, badia osoa eta Sokoako Gotorlekua lasai behatzeko toki aproposa. Hemen hondartza luze bezain ederra hasten da, baita honen atzeko dike bitxia ere. Ez da oso ohikoa horrelakorik ikustea hondartza batean, baina horri esker, Donibane Lohitzunek askoz hobeto jasan ahal izan ditu itsasoaren erasoak. Errepara ezazue lehenbiziko etxeetara iristeko dauden aparteko zubi pasa-bideetan.

Dikearen gaineko ibilera atseginean zehar hondartzaren erdialdean dagoen Kasinoraino iritsiko gara. 1928an arts deco nouveau estilo abangoardistan egina, hondartzan trabatutako itsasontzia bailitzan pentsatua dago. Hondartzaren azkeneraino jarraituz, Santa Barbara Muturreraino eta natur gune ederreraino iritsiko gara.

SOKOA

Arrantzan diharduen herrixka honen interesgunerik handiena bertako gotorlekua da. Enrike IV.aren aginduz eraikia, espainiarren erasoei aurre egin eta Donibaneko Badia babesteko pentsatua dago. Bestetik, bere inguruan eta herritxoan zehar ibilaldi polita egin daiteke.

ZIBURU

Ziburu Urruñatik XVII.ean independizatu zenetik, Donibane Lohitzunerekin lotu nahi izan du (ondoan daude), baina ez du inoiz lortu. Izan ere, Ziburu eta Donibane betidanik lehian ibili dira. Ziburu maila kaskarragoko herritzat zeukaten, eta Donibaneko baztertuen babesleku bihurtu zen.

Arrantzan jardun zuen, eta portua eta itsas garraioa zela medio Donibane Lohitzunerekin izandako lehiak “konpontzeko”, Lancre eta Espaignet-en aginduz 500dik gora pertsona erre zituzten, sorginkeriaren salaketa edo aitzakiapean.

Bi herriak lotzen dituen zubiaren ondoan Erretiratuen Komentua dugu, dotrinan, mezan eta kantuetan euskara erabili zuten lehenetakoa. Ondoan Ravel Kaia dugu, izan ere, 12. zenbakian Maurice Ravel konpositore ospetsuaren jaiotetxea dago. Bere etxea Flandes estiloko bakarra da, Lapurdiko etxe koloretsuen artean.

Atzeko kalean XVI.-XVIII. mendeko Saint Vincent eliza dugu, bere pagoda itxurako kanpandorre eta barrualde politarekin. Azkenik, merezi du inguruko kaletxo tipiko eta irregularretan barrena ibiltzea, inskripzioak jasotzen dituzten ateburuetan erreparatuz.

MIARRITZE

Miarritze, Donostiarekin batera, Euskal Herriko hiririk ederrena da, eta noski, Ipar Euskal Herriko hiriburu turistikoa. Haitz ikusgarriz zipriztindutako itsasalde zoragarriak bere garaian Europa osoko errege-erreginak erakarri zituen, eta hauen atzetik elite diruduna, batez ere Belle Époque izeneko urrezko garaian.

Naturak eskaini dion ingurune izugarria aski ez balitz, gaur egun lehenbiziko turista horiek utzitako jauregi dotore eta luxuzkoak miresteko aukera ere badugu. Miarritze Ipar Euskal Herriko “harribitxia” da, eta hiri garesti samarra bada ere, bertatik paseatzea preziorik ez duen dohaineko gozamena da.

HISTORIA

Historiaurrean populatua zegoela dirudien arren, bere historia ofiziala balearen arrantzarekin batera hasiko da, Portu Zaharraren inguruan bizi ziren itsasgizonen eskutik. Baleak urritu ahala herrixka hau krisialdi larrian sartu zen, eta batzuek Ternuaraino arrantzan joan behar izan zuten bitartean, beste batzuk kortsario bihurtu ziren.

Turismoa XVIII.ean hasi zen, bainuetxea zabaldu zenean, eta bere urrezko garaia, Napoleon III.ak udako gortea bertaraino aldatu zuenean izan zen. Europako gorte askok eta pertsonaia garrantzitsu ugarik jarraituko diote honi, eta gero, Belle Époque garai zoroan, bestelako turismo dirudun bat ere erakarriko zuen. Miarritze osotasun eder eta dotorea bihurtzen duten eraikin gehienak bi garai hauen artean altxatu ziren.

Gaur egun, bertaratzen den turismoa masiboagoa da, batez ere udaran, baina hiriak ez du horregatik bere glamourra galdu, ez horixe.

ERDIGUNETIK EUSKAL KOSTALDERA

Miarritzeko zentroa Clemenceau Plaza dela esan genezake. Hemendik pasatzen dira hiriko bide nagusiak eta honen inguruan kokatzen dira zerbitzu ofizial gehienak.

Momentuz itsasorantz joan beharrean Verdun Etorbidea hartu (taxien ondotik) eta ezkerrerantz, lorategi batzuetan dagoen Turismo Bulego handitik hurbil, Txokolatearen Museo bitxia bisita dezakegu. Plazara Edouard VII. Etorbidetik itzul gaitezke, Herriko Etxe eta Komisaria ondotik pasatuz.

Plaza ezkerrerantz zeharkatuz, Broquedis karrika dugu, eta bertan Miarritzeko Museo Historikoa, turismoa etorri aurreko hiriaren bizimodua erakusten duten gauzez osatua. Zabalik: egunero (astelehen-igandetan izan ezik) 10-12 eta 14:30-18 ordu bitartean.

Kale honek zuzenean eraikin interesgarriak dituen Gambetta karrikara eramango gaitu (Grand Hôtel esaterako). Zuzenean hiri honetako bitxikeria bateraino zuzenduko gaitu: errotonda baten atzean ikusiko duzuen (baina konturatuko ez zareten) horma-irudi erraldoi bezain harrigarria. Harrigarria zeren gerturatzen ez bazarete benetako paisaia dela pentsatuko duzue, hain errealista baita. Txundituta geratuko zarete.
Hemen, surflarien gustukoa den Euskaldunen Kostaldea Hondartza (Plage Côte des Basques) eta itsasoko lehen bista ederra duzue, lorategi batzuen gainetik.

PORTU ZAHARRA ETA AMA BIRJINAREN HAITZA

Kostaldearen gainetik, eskuinean jada hiriko miraririk handienetakoa ageri zaigu, Portu Zaharra (Port Vieux) babesten duen lur muturra. Itsasoan barneratzen den mutur honen inguruan, batez ere Hondartza Handiari begira duen aldean, haitz ikusgarriak (batzuk askeak eta besteak lurrari lotuak) barreiatzen dira, zein baino zein ikusgarriagoa eta ederragoa.

Antzina, baleak Portu Zahar txiki honetaraino ekarri ohi zituzten, bertan zatitzeko asmoz. Gaur egun hondartza txiki eta lasaia da. Bertatik hiriko hirigunerantz jatetxe eta hotelez beteriko izen bereko kalea irteten da.

Itsasoaren gaineko pasealekuari jarraikiz, mundu gerran hildakoei eskainitako ohiko monumentuaren aurrean, Itsas Museoa dago kokatua, hiriko interesgarriena. Museo moderno honek era atseginean itsasoaren mundura hurbilduko gaitu, euskaldunen eta itsasoaren arteko harremana jorratuz, hainbat animalia eta tresna erakutsiz, itsasoaren gaineko geologia, meteorologia edo etnografiazko gelak prestatuz...

Baina bisitariek (bereziki haurrek) arrain ontzi handiez gozatuko dute, zetazeo, marrazo eta batez ere fokak ikustean. Egunero zabalik 9:30-12:30 eta 14-18 artean, jai-asteburuetan etenik egin gabe eta udan 24:00ak arte. Helduen sarrera 45 libera.

Aurrean dugun Ama Birjinaren Haitza (Rocher de la Vierge), lur mutur honen punta zoragarria da. Lurrera 1881eko burdinazko zubitxo batek lotzen du (lehen zegoen egurrezkoaren ordez). Haitz luzea Ama Birjin zuri baten babespean dago, kondairaren arabera, bizitza salbatu zien bertako itsasgizon batzuek jarria. Azken muturrean, itsasoaren indarra zuen oinpean sentituko duzue.

ARRANTZALEEN PORTUA ETA BASTA HAITZA

Itsas gaineko ibilbidean aurrera eginez gero, itsasoaren gaineko harkaitzen ikuspegia gero eta ikusgarriagoa bihurtzen da, batez ere pixka bat gorago dagoen Talaiara (XVIII. mendean itsasargia izandakoa) igotzen bagara.

Honen inguruan lorategiz inguratutako bidezidorretan zehar ibil gaitezke, oso ibilbide ederrean. Bidezidor horietako batetik Arrantzaleen Portura (Port de Pêcheurs) jaitsiko gara. Kai txiki honek xarma berezia gordetzen du, bere etxe zuri eta txikiek ez dutelako zer ikusirik hirian zehar ikusgai ditugun jauregi handiosekin. Dena den, gaur egun gehienak turistentzako jatetxe edo dendak dira.

Pixka bat harantzago, Sainte-Eugénie eliza neogotiko eta ikusgarriaren azpitik igaroz, Basta haitzera iritsiko gara. Hau ere, Ama Birjinarena bezala, lurrarekin zubi baten bidez lotua dago, baina oraingo honetan zubi hori higatutako itsas harriz egina da, itxura polita hartuz. Barneratuz, edozein lekura begiratuz bistak zoragarriak dira: Hondartza Handia, itsas haitzak, Ama Birjinaren Haitza, ozeano zabala, hiriko eraikinak, iparraldeko itsasargia... Izugarria.

HONDARTZA HANDIAN ZEHAR

Miarritzeko Hondartza Handia edo Grand Plage orain arteko guztiarengatik eta bere luzeran zehar altxatzen diren eraikin dotoreengatik, Euskal Herrian dugun ederrenetakoa kontsidera dezakegu, Kontxarekin batera.

Betidanik hondartza nahiko aristokratiko, familiar eta lasaia izan bada ere, azken urteetan surflari askotxo ere ikus daiteke bertako uretan. Bestalde, Du Palais Hoteletik aurrera Miramar Hondartza izena hartzen du.

Segituan gure eskuinera, hondartzaren gainean, Bellevue Kasinoa ikusiko dugu, jokoaren aspaldiko urrezko garaiak noiz itzuliko zain. Kasinoaren ondoan eta hirian pixka bat barneratuz gero, oinezkoentzako Mazagran merkatarien kale animatua dugu, zerbait erosi nahi badugu leku egokia.

Hondartzaren pasealekutik segituz, aurreraxeago eta bata bestearen alboan, Udal Kasinoa eta Igerilekuak ditugu (bien artean ekipaien gordelekua). Azkenik, Hondartza Handiari amaiera emanez, Hôtel du Palais izeneko eraikin benetan zoragarria dugu, inguratzen duten lorategien artean.

PALAIS HOTELETIK ITSASARGIRAINO

Eugenia de Montijok Villa Eugenia izenarekin altxarazia, 1855ean bukatu zuten, baina 1903an sute baten ondoren handitu eta hotela bihurtu zuten, luxuzko hotela noski. Seguru aski hiri osoko eraikinik ederrena da (nahiz eta lehiakide asko izan), eta tonu zuri-gorriek oso ikusgarri bihurtzen dute.

Berriz ere hirian barneratuz, hotelaren ondoko Victoria Erreginaren Etorbidean, 1864ko Guadalupeko Kapera Inperial neobizantziarrarekin egingo dugu topo laster. Ezkerrerantz eginez, Judutarren Sinagoga ber-bertan agertuko zaigu, eta berriz ere Palais Hotelerantz itzuliz, kupula urdin ikusgarria duen Eliza Ortodoxo errusiarra.

Hotel Palais igarota, hondartzaren gaineko lorategietan, Eugenia enperatrizaren estatua dugu ikusgai, beste batzuen artean. Baina agian, une honetan, hondartzatik joatea baino hobe litzateke Enperatrizaren Etorbidea hartzea, kalearen bi alboetan sekulako etxe eta jauregiak ikusiko baitituzue. Horietako bat aipatzearren, errepara ezazue Disneyland itxurako gaztelu bat irudikatzen duen eraikin horixka ikusgarrian.

Azkenik, kale osoa igo ostean San Martin Muturreko Itsasargira iritsiko zarete, ibilaldi honen azken geldiuneraino (segitzen baduzue Angelun sartuko zarete). Bertatik, zer esanik ez, ikuspegia oso ederra da, baina gainera 1834. urtean eraikitako 44 metroko itsasargiaren 248 eskailerak igotzeko aukera baduzue, paisaia are zoragarriagoa bihurtuko da. Zabalik: maiatzaren 1etik irailaren 30era, 10-12 eta 14-19 ordu bitartean; eskolako oporretan 14-17:30 ordu bitartean. Sarreraren zenbatekoa borondatezkoa da.

Behean, eguzki-erloju bitxi bat aurkituko dugu lurrean (ordua gure gorputzaren itzalak seinalatuko du), eta nahi badugu bidezidor eta eskailera batzuetatik itsasoaren gaineko haitzulo bateraino ere jaitsi gaitezke (itsaso zakarretan kontuz ibili behar da). Itsasargiaren beste aldean, Angelun dagoeneko, Chambre d´Amour hondartza ikus dezakegu.

BAIONA

Lapurdiko hiriburua izateaz gain, Ipar Euskal Herriko erdigune administratibo, erlijioso eta ekonomikoa da. Duen izena betidanik euskaldun (Ibai ona = Baiona) eta landatarren (Bahia + on (handia) = Bayonne) artean eztabaidagai izan da.

HISTORIAN ATZERA

Aturri eta Errobi ibaiek bat egiten duten muinoan kokatua, hiria itsas padurak lehortu eta urari lurrak kentzearen emaitza da, eta erromatarren garaitik dago populatua. Erromatarrek beren kanpamendua bertan ezarri zuten, hiriaren goiko partean, eta III. menderako inguru honetako gotorleku garrantzitsuena zen, Lapurdum izena zuela. Segurtasun eza zela-eta, jendea Baionaren inguruan hasiko zen etxeak egiten, eta horrela jaioko zen hiria.

Hurrengo bi mendeetan germaniarrek inbaditu zuten, eta 844an aldiz, bikingoek. Geroago normandiarrak etorriko ziren, 982an Vaskoniako Dukeak bota zituelarik. XII.-XV. mendeetan ingelesen menpe egon zen. Mende horietan, halere, handitu egin zen hiria, erromatarren eremutik Aturrirantz. Richard I. “Lehoi-Bihotzek”, Akitaniako Duke eta Ingalaterrako Errege izan zenak, Baionako Forua onartu zuen, burgesiaren mesedetan eta nobleen aurka. Nobleen altxamendua suntsitu zuen, eta haiek Uztaritzera joan ziren ihesi, Lapurdiko hiriburu izendatuz (Iraultza Frantziarra arte halaxe izan zen).

Baiona, garai honetan, penintsula eta Ingalaterra arteko pasabide garrantzitsu bihurtu zen. Erdi aroaren amaiera aldera, garaiko azken teknologietan oso aurreratua zebilen, eta halatan, hementxe egin ziren itsaso zabaleko lehen itsasontziak.

XVI.ean, Frantziak konkistatu ostean, krisi ekonomikoa datorkio, Aturriren bokalea lokaztu egiten baita. Konpontzeko, Louis de Foix ingeniariak ibaia desbideratzea lortu zuen, bokale berria Angelun kokatuz. XVII.ean gune militar eta diplomatikoa bihurtu zen, baina funtzio militar honen ondorioz, merkataritzak kalte handiak jasan zituen. Urte horietan Gaztelu Berria eta Ziudadela eraiki eta Gaztelu Zaharra sendotu zuten.
Pirinioetako Hitzarmenarekin batera (1659) oparotasun garaia etorriko da: Ternuako bakailaoaren arrantza, XVIII.ean Frantziako koloniekin izandako merkataritza... horren ondorioz, burgesiak hiria edertzeari ere ekiten dio. 1789ko iraultzan erregimen forala eta Baionako Portuko eskubideak indargabetzen dira,eta erromatarren garaiko harresiak berriztatzen dira, garaiko armetara egokituz.

XIX. amaieran, Aturriko Olak irekitzearekin batera, hiria berriz ere birsortu egin zen, Napoleonen Inperioaren gainbeheraren osteko urte zailak igaro ondoren. I. Mundu Gerran ez zuen galera handirik izan, baina II.ean nazien menpe izan zen 1944. urtea arte.

BAIONA HANDIA

Harresien artean babestua (batzuek 3 metroko altuera dute), hementxe eraiki zuten erromatarrek beren kanpamendua, gaurko katedralaren inguruan. Angelutik gatozela, Aturri ibaia ezkerrean dugula, hiriaren erdialdean topatuko dugun lehen gauza Herriko Etxearen atzean dagoen frantziar estiloko lorategi klasikoa dugu, lorategi publikoa. Bertan Belle Epoque garaiko kiosko bat dago, Turismo Bulegotik gertu.

Esan bezala, aurreraxeago Udaletxea edo Antzokia dugu, Askatasunaren Plazan (Iraultza garaian gillotina hemen kokatua egon zen). Plaza honetan lehenengo merkataritza-karrikak sortzen dira: Port Neuf, tipikoenetakoa, denda askorekin; Victor Hugo, dotoreagoa, XVII.-XIX.eko burdinazko balkoiak dituzten etxeekin, edo Rue de la Salies, animatuenetarikoa, erdi aroko adreilu edo zurezko etxeekin.

Victor Hugo, Salies, Orbe eta Port de Castets karrikak gurutzatzen diren gunean antzina “merkataritza burtsa irekia” zegoen. Oinezko gunearen erdi-erdian gaude.

ANDRE MARIAREN KATEDRALA

Euskal Herrian egindako gotikoaren maisulanik handiena dugu. Baiona Handiko punturik altuenean dagoenez, hiri osoa bere mendean hartzen du. XIII.-XVI. artean eraikia, erromatar garaiko eraikin baten eta eliza erromaniko baten gainean egina omen dago, suzko edo gotiko flamigero estiloan.

Bere historian galera handiak jasan ditu, batik bat suteen eraginez, baina Iraultzaren eragina ere izan zuen. Begira bestela nola dauden tinpano asko hutsik. Zerura begira dauden orratz luzeak 1877an amaitu ziren.

Gurutze latindarreko planta du eta hiru barneluzego edo nabe. Korua eta absidea eraikinaren lehen garaiari dagozkio, eta beraz, zatirik zaharrena da, XIII.ekoa. Barneluzego Nagusian XIV. mendeko arku ojibarrak (altueran 27 metrora heltzen dira) eta beiradura-leiho gotikoak (Genesi eta Ebanjelioko gaiez apainduak) nabarmentzen dira.

Halere, Katedralaren zatirik azpimarragarriena sakristiako atari gotikoa da, Ebanjelioko pertsonaiak miresgarriki zizelkatuak dituena. Iparraldeko zatian arbotante ikusgarriak azpimarratuko ditugu. Klaustroa (kanpotik sartzen da), antzinako hilerria egondako lekuan dago, eta suzko edo flamigero estilokoa da. Katedraleko bisita-orduak: 7:30-12 eta 15-19. Igandeetan, 15:30-18:30. Dohainik (klaustroa: 15 libera helduentzat).

Katedralaren inguruko kaleak hiriko tipikoenetakoak dira. Etxe polit eta meharrak, kale are estuagoetan zehar, kolore biziz margotuak, girotsuak... Batez ere, Rue de Faures, de Luc eta d´Espagne-koak azpimarratuko ditugu.

GAZTELU ZAHARRA ETA HARRESIAK

Gaztelu Zaharra (Château Vieux) Gouverneurs-Thiers eta 11 de Novembre kaleen ertzean dugu, bere lau dorre tzarrekin batera. Ezin da bisitatu. Antzinako hobia zegoen lekuan egun lorategi batzuk ditugu. Hementxe bertan japoniar estiloko Lorategi botaniko txikia dago (apiriletik urrira 15-18 ordu bitartean zabalik, igande goizetan).

Azaroak 11 kaletik aurrera eginez (hildakoei eskainitako monumentu handia) Bv. Lachepaillet-etik igoz, harresi itxurako etxe estu eta lerrokatuak ikusiko ditugu (Lachepaillet, Rempart eta Tour de Soult kaleetan, harresien alboan). Harresietako paseo atsegin honek Urrobi ibairaino eramango gaitu.

BAIONA TTIPIA

Errobi eta Aturri ibaien eta harresien artean aurkitzen da. Ibaien arteko erpina lehen gotorleku zen, eta gaur egun Reduit Plaza, Lavegerie Kardinalaren estatua ageri dela. Errobi ibaiaren bazter honetan Baiona eta Kanboko salerosketa-ontzien kaiak zeuden: Agustin Xaho (azoka-gune gaur egun), Galuperie (azokak egiteko prestatuak zeuden arkupeak, etxe koloretsu eta ederren azpian) eta Kortsarioen kaiak (Euskal Museoa dugu bertan -itxita momentuz-, gure bizimodu eta kulturaren inguruko erakusketa zabala aurkezten digularik).

Baiona Ttipia hiriko parterik girotsuena da; Cordeliers, Pannecau, Galupeire... karriketatik paseatu besterik ez dago horretaz konturatzeko. Denak St. Andre plazan amaitzen dira. Honen ondoan 1451eko Gaztelu Berria dugu (Château Neuf), dorre biribilak eta horma zabalak dituena (3 metrotaraino).

Laffitte Kalean Bonnat Museoa dugu, Leon Bonnat margolari baionarraren omenez. Bertan, bere margolan eta erretratuez gain, garai eta aro guztietako lanak ditugu: Rubens, El Greco, Murillo, Goya... Ordutegia: 10-12:30 eta 14-18 (jaietan eta astearteetan izan ezik); ostiraletan, 20:30 arte.

SANTESPIRITU AUZOA

Aturriren beste aldean izen bereko eliza dugu (XV.ean proportzio irregularretan egina), eta halaber, auzoa mendean hartuta daukan izar itxurako Ziudadela militarra (ezin da bisitatu), eta behean sinagoga judua.